Dünya yüzünde hala çalınmaya devam eden en eski çalgı, Ağız Tamburası diye de bilinen bu çalgıdır. M.Ö. 4ncü yüzyıl Çin kaynaklarında yer alan bu çalgı için İngilizce’de Jew's Trump, ya da Jewish Harp olarak adlandırılmakta. Bazıları bir temas olmadan nasıl bu çalgıya Yahudi Arpı adının koyulduğu konusunda da birçok rivayeti aktarmakta... En güçlü olanı ise Rus Pogrom’larından İç ve Uzak Asya’ya kaçan Aşkenaz Yahudilerinin, Asya’da bu çalgı ile karşılaştıkları ve bunu Kletzmer Müziğinde kullanmaları olarak açıklıyor. Bazısı ise Jew yani ağız kelimesinin galatlaşması ve Jewish yani Yahudi kelimesine dönüşmesi olarak koyla yoldan çözüme gidiyor. Çalgının İngilizce’de birçok ismi var; Jew’s Harp, Ozark Harp, Trump, Juice Harp… Çalgı lamellophone ya da linguaphone grubu çalgılardan sayılmakta…
Bu çalgı aslında Asya’nın Türk kökenli halkları arasında bir yerel çalgı... Meredith Monk konserinde çalmadan önce bu bir Türk sazı, bunu tanıyor musunuz sorusuna İstanbullular “merhaba dünyalı” şeklinde bakmıştı. Çalgıya Temir Komuz, Temir Kopıs, Agız Komusı, Komus, Doromb, Gubuz gibi çeşitli isimler verilirdi. Hala Sayan-Altay, Moğolistan, Tannı-Tuva ve Saha-Yakut coğrafyasında bir yerel halk çalgısı olarak kullanılıyor.
Bu tarz çalgılar küçük nüanslarda dünyanın birçok yerinde karşımıza çıkar. Saha-Yakut ve Tannı-Tuva’da; xomus, khomus, Pakistan’da Sindi halkı çalgısı olarak changu, Vietnam’da Đàn môi, Assam’da gogona, Çin’de kouxian, Filipinler’de kubing, Karnatik Danslarda kullanıldığı biçimle Hindistan’da morsing, Japonya’nın yerli halkı Ainu’larda mukkuri, Slovakya’da drumbl, bu çalgılara örnektir.
Bu çalgı birçok yazılı kaynakta yanlış kullanılıyor, daha da fenası sesle şifa uygulamacıları tarafından bir Şaman müzik aleti diye lanse ediliyor, oysa ki bir halk müzik aleti sadece. Saska'nın 2002 yılındaki Sokkur Saska'da demir kopuz, Sarp Keskiner tarafından kullanılmıştı. Saska, özellikle dostumuz Tolga Ayıklar’ın da altını çizerek belirttiği üzere bu çalgıya Demir Kopuz demeyi yeğleyecek. Bu isim önerisinin, Türkiye’de müzisyenler arasında yaygınlaşmasını umuyoruz, ilk albümümüzden Yarıguru Bolgag parçasındaki bir demir kopuz örneği de, dilerseniz buradan dinleyebilirsiniz...
Çalgıya Verilen Diğer İsimler: Brezilya'da berimbau de barriga, Filipinler’de abafiw, ulibao, kubing, oribao, kobing, koding, kebing, kumbing, kulibao, ulibaw, biqqung, olat, guyud, onat, giwong, alibaw, afiw, Moğolistan’da amaan khuur, khel khuur, tömör khuur ya da aman topshuur, İtalya’da anga, trunfa, scacciapensieri, marranzano Kamboçya’da angkuoch, İspanya’da ve İspanyolca konuşulan ülkelerde birimbao, guimbarda veya arpa de boca, Tayvan’da ataya, Portekizce konuşulan ülkelerde berimbau, Quebec Kanada’da bombarde, trompe, bombarlouche, rebuth veya gronde, Çek Cumhuriyeti’nde brumle, Almanya’da brummeisen veya maultrommel, Malezya’da bungkao, Afghanistan’da chang, Özbekistan’da changkobuz, Kırgızistan’da djigach ooz komuz, komuz, kobyz, temir ooz komuz, temir komuz, ooz komuz, Romanya’da drâmbă, Moldavya’da drombule, Ukrayna’da drymba, Bali’de genggong, Tayland’ta hun toong, Vietnam’da kèn môi, Finlandiya’da märistysrauta, Yeni Zelanda’da mooria, Sicilya’da marranzanu, Birleşik Devletler’de jew's harp, David's harp, Japonya’da kōkin, Çin’de kouhuang, kouhuangqin, kouqin, Hollanda’da mondtrom, Hindistan’da moorchang, morsing veya murchang, Norveç’te munnharpa, İsveç’te mungiga, Bask’ta muxukitarra, Korsika’da riberbula, İngiltere’de trump, Kazakistanda shan-kobyz, Yeni Gine’de susap, İsviçre’nin Almanca konuşulan bölgelerinde trümpi, Polinezya’da utete, Rusya’da vargane veya vargan, İran’da zanbourak, Kanton’da gue gueq, hoho...