Alfabe genelde sesin cisme bürünmesidir; derler ya söz uçar yazı kalır. Eski bir Çin Atasözü "En silik mürekkeple yazıyı en berrak hafızaya tercih ederim" der. Yazı bizim kültürel hafızamızdır. Hatta yazı kimliğimizdir. Kendine has yazı kültürü olan halklar başka diller, yazı sistemleri ve dolayısıyla kültürlerinin istilası altında kalmaz. Bir dil başka bir dilin yazı sistemi ile rapt edilmeye başladığı an, ister istemez o dilin ses yapısı, sözcük dağarcığıyla temasa geçer. Bu da, o dilin yavaş yavaş dönüşmesine zemin sağlar.
Yazımda, bir halk için alfabe keşfeden üç kişiden bahsedeceğim; Mezrop Maştots, Kril, ve Methodius. Dördünün de ortak paydası İncil’in doğru okunması ve başka bir alfabe ile kolayca yazılamayacak dillerin yazıya geçirilmesi olarak özetlenebilir. Yazı sistemlerinin kâşiflerini genelde bilmiyoruz. Ama bazısı halkı tarafından büyük rahmetle anılan böyle alfabe mucitleri de mevcut...
Ermeniler kütlesel olarak Hıristiyanlığa geçen ilk halktır. Buna rağmen, tarihleri gereği Yunan veya Pehlevi yazısı ile günlük dillerini yazmış, dini metinlerde ise Arami-Süryani kaynakları kullanmıştır. Gregoryen-Lusovoriçyan Kilise örgütü, Monofizit Hıristiyanlık görüşünde örgütlenen, Havarilerden Georgius’a ithafen kendine Gregoryen demeyi ihmal etmeyen bir Doğu Ortodoks Hıristiyanlığı'dır. Mesrop Maştots, 361 yılında günümüzde Muş olan, Tarihi Ermenistan’ın Taron bölgesinde bulunan Hatsekats’ta dünyaya geldi. Ermeni kilisesine kabulü sırasında dillere olan ilgisi ile dikkat çekti. Ailesi soyluydu. Ermenice yanında, Farsça ve Yunanca’da da yetkinleşti, daha sonra da Aramice ve Süryanice öğrendi. Bir süre günümüzde Dağlık Karabağ olan Artskah Bölgesindeki Amaras Manastırı'nda kaldı. Daha sonra İstanbul’a çağrıldı. Bu dönemde Bizans İmparatoru Theodosius himayesinde İstanbul, Urfa, Atina, Antakya, İskenderiye olmak üzere birçok yolculuk yaptı, buralarda çok önemli öğrenciler yetiştirdi.
405 yılı Mesrop ve Katoğikos olan Sahak Partev tarafından geliştirilmeye başlandı. Ama asıl mucidinin Mesrop olduğu bilinir. Ama Mesrop Maştots sadece soldan sağa yazılan Ermeni Alfabesini keşfetmemiştir. Hem Gürcü hem de Dağıstan’da kurulan Ortodoks Kilise için, Udi dilini kaleme almak amaçlı Kafkas-Albania alfabesini keşfetmişti. Genelde Mesrop Maştots, sadece Gürcü ve Ermeni alfabelerinin mucidi sanılır. Oysa günümüzde hiç üyesi kalmamış ve unutulmuş olan Dağıstan Hıristiyanları için de Albania alfabesini keşfetmişti.
9ncu yüzyıl Glagolitik Yazı örneği
Kril ve Methodius, iki Bizanslı kardeş ve rahipti. İkisi de, Bizans’a Thessalonica yani Selanik’de dünyaya geldi. Kril özellikle Arapça ve İbranice üzerine uzmanlaştı ve Ortadoğu’da görevlendirildi. Daha sonra iki kardeş Slavların Hıristiyanlaştırılması görevi ile Moravia, bugünkü Çek Cumhuriyeti bölgesine gönderildi. İlk önce Kril ve kardeşi Methodius tarafından 860’larda Glagolitik alfabe Selanik’te geliştirildi. Amaçları Selanik dolaylarında olan Slavlar arasında yaygınlık kazanmasını sağlamaktı, bu alfabe sadece Hırvat’lar tarafından 12nci yüzyıldan 19ncu yüzyıla dek kullanıldı. Ustav olarak bilinen ilk erken Slav Yazısı da Yunan harfleri ve Glagolitik alfabeden yararlanılarak Kril tarafından geliştirildi. Günümüzde Rusça, Makedonca, Sırpça, Bulgarca, Ukrayna Dili, Beyaz Rusça yanında bazı Rus Federasyonuna bağlı Ural-Altay dillerinin bazıları ve Moğolca halen bu alfabeyle yazılıyor...