Yezidiler yakın doğudaki belki de en ilginç dinsel topluluktur. Onları ilginç kılan yalıtılmış bir coğrafyada benzersiz inançları ya da etnik kökenleri ve ya adetleri değildir. Onları diğer inançlar arasında ilginç hale getiren başlangıç noktalarındaki düalizmi ret ederek vardıkları benzersiz monik evren tasarılarıdır.
Yezidiliğin ilginç semboller dünyasında birçok unsur yan yana yer almaktadır. Bu, Moğol istilası öncesi Harran ovasından Sancar dağlarına sığınan çeşitli inançlardan ve kökenlerden gelen halkların zaman içinde kaynaşmasından oluşur. İlginç olan bu çeşitli inançların tek bir başlık altında değil, tek bir payda yani ortak bölen altında toplanmasıdır. Bu da tersine işletilen bir düalizm gnostik yaklaşımını özetler.
Yezidiliğin kökenlerinde bir iz olarak kalmış olsa da Hermesçi Harran gizemciliğinin etkileri tartışılmazdır. Bu yazıda Pir-e Her u Her yani sonsuzluğun ve sürekliliğin piri ismiyle adlandırılan Melek Tavus yani Yezidiliğe göre dünyanın yaratıcısı tanrının tanımlanmasında Harran gizemciliğinin izlerini sembollerden yararlanarak arayacağız.
Yezidilik içinde birçok kült iç içe geçmiş olarak bulunmaktadır. Mesela Şeyh Adi, Halife Yezit, Güneş kültü, Melek Tavus kültü. Yezidiliğin kutsal metinlerinden olan Kitab-el Asvad “Başlangıçta Tanrı, kendi özünden Beyaz İnciyi yarattı ve bir kuş yarattı ki adı Anfar’dır” diyerek başlanmaktadır. Kitapta daha sonra sırasıyla Yezidilikte adı geçen diğer melekler yaratıldıkları güne göre sıralanırlar. Melek Azazil pazar günü yaratılmıştır. Pazar, Hermesçi gizemcilikte Güneşin yönetimindedir ve Aslan bucunda olgunlaşır, altın gibi saflığın ve nurani ışığın sembolünü taşır. Azazil, Melek Tavus’un diğer ismi şeklinde sunulur ve metinde “...işte o, hepsinin başkanı olan Melek Tavus’tur” denmektedir. Melek Tavus’un güneşle ilişkilendirilmesi kurban törenleriyle de açığa çıkar.
Laliş Tapınağındaki haç mekanı olan Şeyh Adi türbesinin girişindeki tarak, baston, beş yapraklı çiçek, Venüs gezegeninin yani insan çoğalması ve aşkın eski çağlardaki sıkça kullanılan işareti altı köşeli Süleyman Mührü anlaşıldığı üzere astrolojik sembollerdir. Bu sembollerden Süleyman Mührü ile, Hermesçi gelenekte dört unsur ve “quinta essentia” yani esir olarak da adlandırılan beşinci unsur, haç ya da eş merkezli beş daire ile anlatılmaktaydı. Süleyman peygamberin mührü içinde de aynı unsur sembolizmine rastlanmaktadır. Ucu aşağıya dönük üçgen ateşe, ucu yukarıya dönük üçgen ise suya karşılık gelir. İçlerinde bir çizgi taşıyan üçgenler ise hava ve toprağı temsil eder bunların birleşimi ise unsurların sentezini belirtir, bu sembolün Laliş’te, Şeyh Adi türbesinde arınma için kullanılan bir çeşmenin üstünde iki adet bulunması, ki iki sayısı Ay ve suyla ilişkilidir, gerçekten de çok manidardır. Unsurları sembolize eden iç içe beş çember Laliş tapınağında giriş kapılarının birinin taç bölümünde bulunmaktadır. Hermesçi hikmette yan yana ya da iç içe daireler ateş, toprak, su, hava ve esir unsurlarına işaret eder ve dairelerden en baştaki ya da içteki toprak, ki buna orta nokta ve ya yaradılışın başlangıcı denmektedir, en dıştaki daire de ateş dairesidir ve yaradılışın son halini anlatır.Kitab-el Asvad, insanının yaratılmasını aktarırken, Melek Tavus’un, Cibrail isimli meleğe dünyanın dört yanından toprak getirmesini söylediği belirtilir ve “Cibrail’e, dünyanın dört bucağından toprak getirmesini buyurdu; Toprak, hava, ateş ve su.” denilmektedir. Cibrail denilen meleğin aynı kitapta Çarşamba günü yaratıldığı belirtilir. Çarşamba, Harran Hermesçi cemaatlerinde Merkür’ün yani Hermes peygamberin, hikmetin sahibinin günü kabul edilmekteydi. İbn Arabi, felekleri sayarken İsa peygamberin Merkür göğünde ikamet ettiğini belirtmesi, İslam tasavvufunda Cebrail isimli meleğin kalbe karşılık gelmesi, kalbin güneşi sembolize etmesi tabidir ki rastlantı değildir. Melek Tavus her ne kadar Pazar günü yaratılmış dense de bazı kaynaklarda onun Çarşamba günü yaratıldığı söylenir, bazen Cibrail isimli meleğin başka bir isminin de Melek Tavus olduğu belirtilir. Bu da Harran gizemciliğinden aktarılan bir dizi ortak anlamı hala Yezidiliğin barındırdığına işaret eder. “Kitab-el Asvad” yani Kara Kitapta Melek Tavus’tan başka, Pazartesi gününün Melek Dardail’e, Salı gününün İsrafil’e ait olduğu belirtilir.Yezidilikte tüm gnostik inançlarda karşımıza çıkan astrolojik simgeler bulunmak çok da şaşırtıcı
olmamalıdır. Bu simgeleri çeşitlendirmek ve sıralamaksa uzun bir araştırmanın konusu olabilir kolayca. Ben kısaca değinmeyi de yararlı buluyorum.Yezidiliğin ilginç semboller dünyasında birçok unsur yan yana yer almaktadır. Bu, Moğol istilası öncesi Harran ovasından Sancar dağlarına sığınan çeşitli inançlardan ve kökenlerden gelen halkların zaman içinde kaynaşmasından oluşur. İlginç olan bu çeşitli inançların tek bir başlık altında değil, tek bir payda yani ortak bölen altında toplanmasıdır. Bu da tersine işletilen bir düalizm gnostik yaklaşımını özetler.
Yezidiliğin kökenlerinde bir iz olarak kalmış olsa da Hermesçi Harran gizemciliğinin etkileri tartışılmazdır. Bu yazıda Pir-e Her u Her yani sonsuzluğun ve sürekliliğin piri ismiyle adlandırılan Melek Tavus yani Yezidiliğe göre dünyanın yaratıcısı tanrının tanımlanmasında Harran gizemciliğinin izlerini sembollerden yararlanarak arayacağız.
Yezidilik içinde birçok kült iç içe geçmiş olarak bulunmaktadır. Mesela Şeyh Adi, Halife Yezit, Güneş kültü, Melek Tavus kültü. Yezidiliğin kutsal metinlerinden olan Kitab-el Asvad “Başlangıçta Tanrı, kendi özünden Beyaz İnciyi yarattı ve bir kuş yarattı ki adı Anfar’dır” diyerek başlanmaktadır. Kitapta daha sonra sırasıyla Yezidilikte adı geçen diğer melekler yaratıldıkları güne göre sıralanırlar. Melek Azazil pazar günü yaratılmıştır. Pazar, Hermesçi gizemcilikte Güneşin yönetimindedir ve Aslan bucunda olgunlaşır, altın gibi saflığın ve nurani ışığın sembolünü taşır. Azazil, Melek Tavus’un diğer ismi şeklinde sunulur ve metinde “...işte o, hepsinin başkanı olan Melek Tavus’tur” denmektedir. Melek Tavus’un güneşle ilişkilendirilmesi kurban törenleriyle de açığa çıkar.
Laliş Tapınağındaki haç mekanı olan Şeyh Adi türbesinin girişindeki tarak, baston, beş yapraklı çiçek, Venüs gezegeninin yani insan çoğalması ve aşkın eski çağlardaki sıkça kullanılan işareti altı köşeli Süleyman Mührü anlaşıldığı üzere astrolojik sembollerdir. Bu sembollerden Süleyman Mührü ile, Hermesçi gelenekte dört unsur ve “quinta essentia” yani esir olarak da adlandırılan beşinci unsur, haç ya da eş merkezli beş daire ile anlatılmaktaydı. Süleyman peygamberin mührü içinde de aynı unsur sembolizmine rastlanmaktadır. Ucu aşağıya dönük üçgen ateşe, ucu yukarıya dönük üçgen ise suya karşılık gelir. İçlerinde bir çizgi taşıyan üçgenler ise hava ve toprağı temsil eder bunların birleşimi ise unsurların sentezini belirtir, bu sembolün Laliş’te, Şeyh Adi türbesinde arınma için kullanılan bir çeşmenin üstünde iki adet bulunması, ki iki sayısı Ay ve suyla ilişkilidir, gerçekten de çok manidardır. Unsurları sembolize eden iç içe beş çember Laliş tapınağında giriş kapılarının birinin taç bölümünde bulunmaktadır. Hermesçi hikmette yan yana ya da iç içe daireler ateş, toprak, su, hava ve esir unsurlarına işaret eder ve dairelerden en baştaki ya da içteki toprak, ki buna orta nokta ve ya yaradılışın başlangıcı denmektedir, en dıştaki daire de ateş dairesidir ve yaradılışın son halini anlatır.Kitab-el Asvad, insanının yaratılmasını aktarırken, Melek Tavus’un, Cibrail isimli meleğe dünyanın dört yanından toprak getirmesini söylediği belirtilir ve “Cibrail’e, dünyanın dört bucağından toprak getirmesini buyurdu; Toprak, hava, ateş ve su.” denilmektedir. Cibrail denilen meleğin aynı kitapta Çarşamba günü yaratıldığı belirtilir. Çarşamba, Harran Hermesçi cemaatlerinde Merkür’ün yani Hermes peygamberin, hikmetin sahibinin günü kabul edilmekteydi. İbn Arabi, felekleri sayarken İsa peygamberin Merkür göğünde ikamet ettiğini belirtmesi, İslam tasavvufunda Cebrail isimli meleğin kalbe karşılık gelmesi, kalbin güneşi sembolize etmesi tabidir ki rastlantı değildir. Melek Tavus her ne kadar Pazar günü yaratılmış dense de bazı kaynaklarda onun Çarşamba günü yaratıldığı söylenir, bazen Cibrail isimli meleğin başka bir isminin de Melek Tavus olduğu belirtilir. Bu da Harran gizemciliğinden aktarılan bir dizi ortak anlamı hala Yezidiliğin barındırdığına işaret eder. “Kitab-el Asvad” yani Kara Kitapta Melek Tavus’tan başka, Pazartesi gününün Melek Dardail’e, Salı gününün İsrafil’e ait olduğu belirtilir.Yezidilikte tüm gnostik inançlarda karşımıza çıkan astrolojik simgeler bulunmak çok da şaşırtıcı