Bacchus veya Dionysos, şarabın ve esrimenin tanrısı, Eski Yunan’ın kırlarında ona kaçan çoban eşleriyle, sanki Hinduların Krishna’sını anımsatan kapkara bir gecenin de tanrısı… O bereketin, deliliğin, sarhoşluğun efendisiydi. Yunan Mitolojisinde, ölen ve tekrar dirilen bir tanrıydı; tıpkı diğer mitolojilerdeki Osiris, Tammuz, Baldr, Quetzalcoatl, Adonis, Attis gibi…
Onun birçok lakabı vardı; Acratophorus “sınırsız şarabı sunan”, Adoneus “hükümdar”, Aegobolus “keçi boğazlayan”, Aesymnetes “efendi”, Agrios “vahşi”, İzmir’deki adıyla Briseus “galip gelen”, Bromios “kükreyen”, Chthonios “yer altı sakini”, Dendrites “ağaçlardan gelen”, Dithyrambos “zamanından önce, erken doğurulmuş”, Eleutherios “özgürleştirici”, Endendros “ağacın özünde olan”, Enorches “testisleri olan”, Erikryptos “bütünüyle saklı, gizli”, Iacchus “Iakhe diye seslenen”, Liknites “harmanı savuran”, Lyaeus veya Lyaios “endişeden kurtaran”, Melanaigis “siyah keçi derili”, Morychus “kirlenmiş, pislenmiş”, Oeneus “üzüm ezen”, Pseudanor “sahte kişi” şeklindeydi...
Ona ibadet edilirken kullanılan gizli on altı ismi de şöyledir; ερίβρομον “yüksek sesle kükreyen”, πρωτόγονον διφυή “başlangıçta var olan iki kıvrımlı biçim”, ευαστήρα “Evoah! diyerek haykıran”, τρίγονον “üç defa doğmuş”, άγριον “tarlalarda yaşayan”, άρρητον “gizlenen” κρύφιον “gizemli, esrarengiz”, ερνεσίπεπλον “yeşil yapraklardan elbise giyen”, ευβονλεύ πολύβονλε “Eubouleos’un birçok nasihatı”, άμβροτε δαίμον “doğanın ölümsüz gücü”, δικέρωτα “iki boynuzlu”, δίμορφον κισσόβρυον “sarmaşık ile iki değişik biçimde taçlanmış”, ωμάδιον “çiğ etin efendisi”, εύιον “Evoi diye seslenen”, τανρωπόν “boğa yüzlü olan”, Διός καί Περσεφονείης αρρήτοις λέκτροιοι τεκνωθείς “Persephone ve Tanrı’nın gizli gerdeğinin saklanmış çocuğu”
Dionysos'ın tapkı isimlerinden biri olan άμβροτε δαίμον “doğanın ölümsüz gücü”, yani ambrote demon, kelimesindeki demon doğa ruhları veya güçlerini anlatır. Sonradan bu kelime Erken Hıristiyanlıkta paganların tapındığı doğa güçleri yerine kullanılmış, bu güçlerin hepsi kötü sayıldığı için demon kelimesi bir süre sonra Şeytan kelimesi ile yer değiştirmişti. Dionysos'a yakıştırılan boynuzlu olma, teke derili gibi benzetmeler de Erken Hıristiyan ikonografsinde Şeytan'ın fiziksel özellikleri haline dönüştü. Şarabın kanla ilgisi, kurbanı anımsatmasının kökenlerinde bu var mıdır bilemiyorum ama olumsuzlanan bu ikonografi kötülüğün kişileştirilmesinde bir simge olarak karşımıza çıkar.
Dionysos'ın tapkı isimlerinden biri olan άμβροτε δαίμον “doğanın ölümsüz gücü”, yani ambrote demon, kelimesindeki demon doğa ruhları veya güçlerini anlatır. Sonradan bu kelime Erken Hıristiyanlıkta paganların tapındığı doğa güçleri yerine kullanılmış, bu güçlerin hepsi kötü sayıldığı için demon kelimesi bir süre sonra Şeytan kelimesi ile yer değiştirmişti. Dionysos'a yakıştırılan boynuzlu olma, teke derili gibi benzetmeler de Erken Hıristiyan ikonografsinde Şeytan'ın fiziksel özellikleri haline dönüştü. Şarabın kanla ilgisi, kurbanı anımsatmasının kökenlerinde bu var mıdır bilemiyorum ama olumsuzlanan bu ikonografi kötülüğün kişileştirilmesinde bir simge olarak karşımıza çıkar.
